مازقامئت -=- آذری لرین ائیله نجه هؤرونو

İslam Önceki Türk Destanları

افسانه های ترکی پیش از اسلام

افسانه های ترکی

طبقه بندی کلی افسانه های ترکی پیش از اسلام:
İslamiyetten Önceki Türk Destanları

طبقه بندی کلی افسانه های ترکی پیش از اسلام
1.داستان آفرینش Yaratılış Destanı

2.داستان های ترکان سکایی Saka Destanları
a.افسانه آلپ ار تونقا Alp Er Tunga Destanı
b.افسانه شو Şu Destanı

3.داستان های ترکان هون Hun-Oğuz Destanları
(افسانه های آذربایجان پیش از اسلام)
a.افسانه اوغوزخان Oğuz Kağan Destanı
b.داستان آتیلا Atilla Destanı

4.داستان های گؤک تورک ها Göktürk Destanları
a.افسانه بذ قورد (گرگ خاکستری) Bozkurt Destanı
b.افسانه ار گنه قون Ergenekon Destanı

5.داستان های سیامپی Siyempi Destanları

6.داستان های اویغور ها Uygur Destanları
a.داستان توره یش(پیدایش,ظهور,رشد)  Türeyiş Destanı
b.داستان کابولو Mani Dininin Kabulü Destanı
c.داستان گؤچ Göç Destanı

7.داستان محتشم دده قورقود (از افسانه های آذربایجان) Dede Korkut destani

8.و دیگر افسانه های ترکان پیش از اسلام(صد ها افسانه و داستان ترکی دیگر)

طبقه بندی کلی افسانه های ترکی پس از اسلام:
İslamiyetten Sonraki Türk Destanları
1.افسانه قزاقی-قرقیزی ماناس Kazak-Kırgız :Manas Destanı
محتشم ترین داستان شرق:برای اطلاع بیشتر از افسانه ماناس به لینک زیر بروید:

2.افسانه ترکی-مغولی چنگیزخان Türk-Moğol : Cengiz Han Destanı
3.افسانه تاتاری-قیریمی تیمور و ائدیگه Tatar-Kırım Timur ve Edige Destanları
4.افسانه کاراخانی سالتوک بوخراخان Karahanlı Dönemi: Satuk Buğra Han Destanı
5.افسانه های آذربایجانی  Azerbaycan Destanları
a.افسانه سید باتال قاضی Seyid Battal Gazi Destanı
b.افسانه دانشمند قاضی Danişmend Gazi Destanı
c.افسانه محتشم کوراوغلو Köroğlu Destanı

d.افسانه قاچاق نبی(قوچ نبی) Kaçak Nebi Destanı

6.و دیگر افسانه های ترکان پس از اسلام(صد ها افسانه و داستان ترکی دیگر)

1.داستان آفرینش Yaratılış Destanı

Altaylardan Verbitskiy'in derlediği yaradılış destanı özetle şöyledir: Yer gök hiç bir şey yokken dünya uçsuz bucaksız sulardan ibaretti. Tanrı Ülgen bu uçsuz bucaksız dünyada durmadan uçuyordu. Göklerden gelen bir ses Tanrı Ülgen'e denizden çıkan taşı tutmasını söyledi. Göğün emri ile oturacak yer bulan Tanrı Ülgen artık yaratma zamanı geldi diye düşünerek şöyle dedi :

Bir dünya istiyorum, bir soyla yaratayım
Bu dünya nasıl olsun, ne boyla yaratayım
Bunun çaresi nedir, ne yolla yaratayımş
Su içinde yaşayan Ak Ana,su yüzünde göründü ve Tanrı Ülgen'e şöyle dedi :
Yaratmak istiyorsan Ülgen, Yaratıcı olarak şu kutsal sözü öğren :
De ki hep," yaptım oldu " başka bir şey söyleme.
Hele yaratır iken,"yaptım olmadı" deme.

لینک:
http://www.efrasyap.org/Icerik/IcerikDetay.aspx?IcerikID=110

2.داستان های ترکان سکایی Saka Destanları

a.افسانه آلپ ار تونقا Alp Er Tunga Destanı

Sakalar dönemine âit Alp Er Tunga ve şu olmak üzere iki destan tesbit edilmiştir. Alp Er Tunga, M.Ö. VII. yüzyılda yaşamış kahraman ve çok sevilen bir Saka hükümdarıdır. Alp Er Tunga Orta Asya'daki bütün Türk boylarını birleştirerek hâkimiyeti altına almış daha sonra Kafkasları aşarak Anadolu Suriye ve Mısır'ı fethetmiş ve Saka devletini kurmuştur. Alp Er Tunga'nın hayatı savaşlarla geçmiştir. Uzun süre mücadele ettiği iranlı Medlerin hükümdarı Keyhusrev 'in davetinde hile ile öldürülmüştür. Alp Er Tunga ile iranlı Med hükümdarları arasındaki bu mücadelelerin hatıraları uzun asırlar hem Türkler hem iranlılar arasında yaşatılmıştır. Alp Er Tunga, Asur kaynaklarında Maduva, Heredot'ta Madyes, iran ve islâm kaynaklarında Efrasyab adlarıyla anılmaktadır.
آلپ ار تونقا اؤلدو مو
دونيا صاحيب‌سيز قالدي مي
قورخاق اؤجونو آلدي مي
ايندي اورک ييرتيلير.
فلک يارار گؤزتدي
گيزلي توزاق اوزاتدي
بَي‌لربَيي‌ني قاپدي
قاچسا ناسيل قورتولور.
ارلر قورد كيمي اولودولار
هيچقيريب ياخا ييرتديلار
آجي سسلرله باغيرديلار
آغلاماقدان گؤزلري قاپاندي.
بَي‌لر آتلاريني يوردولار
قايغي اونلاري دوردوردو
بنيزلري اوزلري سارالدي
سافران سورولموش كيمي اولدولار.

برای اطلاع بیشتر از افسانه آلپ ار تونقا به لینک زیر بروید:

http://www.efrasyap.org/Icerik/IcerikDetay.aspx?IcerikID=111

2.داستان های ترکان سکایی Saka Destanları
 
b.افسانه شو Şu Destanı

Şu destanı M.Ö. 330-327 yıllarındaki olaylarla bağlantılıdır. Bu tarihlerde Makedonyalı iskender, iran'ı ve Türkistan'ı istilâ etmişti. Bu dönemde Saka hükümdarının adı şu idi. Bu Destan Türklerin iskender'le mücadelelerini ve geriye çekilmeleri anlatımaktadır. Doğuya çekilmeyen 22 ailenin Türkmen adıyla anılmaları ile ilgili sebeb açıklayıcı bir efsane de bu destan içinde yer almaktadır. Kaşgarlı Mahmud Divan ü Lügat-it Türk'de iskender'den Zülkarneyn olarak bahsetmektedir.Destanın tesbit edilebilen kısa metni şöyle özetlenebilir: iskender, Türk memleketlerini almak üzere harekete geçtiğinde Türkistan'da hükümdar şu isminde bir gençti. iskender'in gelip geçici bir akın düzenlediğine inanıyordu.Bu sebeble de iskender'le savaşmak yerine doğuya çekilmeği uygun bulmuştu. iskender'in yaklaştığı haberi gelince kendisi önde halkı da onu izleyerek doğuya doğru yol aldılar. Yirmi iki aile yurtlarını bırakmak istemedikleri için doğuya gidenlere katılmadılar. Giden gurubun izlerini takip ederek onlara katılmaya çalışan iki kişi bu 22 kişiye rastladı. Bunlar birbirleriyle görüşüp tartıştılar. 22 kişi bu iki kişiye: "Erler iskender gelip geçici bir kişidir. Nasıl olsa gelip geçer , o sürekli bir yerde kalamaz. Kal aç" dediler. Bekle , eğlen, dur anlamına gelen "Kalaç" bu iki kişinin soyundan gelen Türk boyunun adı oldu. iskender Türk yurtlarına geldiğinde bu 22 kişiyi gördü ve Türk'e benziyor anlamında " Türk maned " dedi.Türkmenlerin ataları bu 22 kişidir ve isimleri de iskender'in yukarıdaki sözünden kaynaklanmıştır. Aslında Türkmenler, Kalaçlarla birlikte 24 boydur ama Kalaçlar kendilerini ayrı kabul ederler. Hükümdar şu Uygurların yanına gitti. Uygurlar gece baskını yaparak iskender'in öncülerini bozguna uğrattılar.Sonra iskender ile şu barıştılar. iskender Uygur şehirlerini yaptırdı ve geri döndü. Hükümdar şu da Balasagun'a dönerek bugün şu adıyla anılan şehri yaptırdı ve buraya bir tılsım koydurttu. Bugün de leylekler bu şehrin karşısına kadar gelir, fakat şehri geçip gidemezler. Bu tılsımın etkisi hâlâ sürmektedir.

Bu destana göre iskender Türkistan'a geldiğinde Türkmenlerin dışındaki Türkler doğuya çekilmişlerdi. iskender Türkistanda mukavemetle karşılaşmamış bu sebeble de ilerlememiştir. Büyük ölçüde çadırlarda yaşayan Türkler iskender'in seferinden sonra şehirler kurmuş ve yerleşik hayatı geliştirmişlerdir.

لینک:
http://www.efrasyap.org/Icerik/IcerikDetay.aspx?IcerikID=112

3.داستان های ترکان هون Hun-Oğuz Destanları
(افسانه های آذربایجان پیش از اسلام)

a.افسانه اوغوزخان Oğuz Kağan Destanı
b.داستان آتیلا Atilla Destanı

Oğuz Kağan destanı M.Ö. 209-174 tarihleri arasında hükümdarlık yapmış olan Hun hükümdarı Mete'nin hayatı etrafında şekillenmiştir. Bütün Türk destanlarında olduğu gibi bu destanın da ilk şekli günümüze ulaşmamıştır. Bugün, elimizde Oğuz destanının üç varyantı bulunmaktadır. XIII ile XVI yüzyıllar arasında Uygur harfleriyle yazılmış ve islâmiyetten önceki inancı yansıtan varyantın ilk örneği temsil ettiği kabul edilebilir. XIV. yüzyıl başında yazıldığı bilinen Reşîdeddîn'in Câmiüt-Tevârih adlı eserinde yer alan Farsça Oğuz Kağan Destanı islâmî varyantların ilkini temsil etmektedir. Oğuz Kağan Destanının üçüncü varyantı ise XVII. yüzyılda Ebü'l-Gazî Bahadır Han tarafından Türkmenler arasındaki sözlü rivayetlerden ve önceki yazmalardan faydalanarak yazılmıştır.

Oğuz Kağan Destanının islâmiyet Öncesi Rivayeti Ay Kağan'ın yüzü gök , ağzı ateş, gözleri elâ ,saçları ve kaşları kara perilerden daha güzel bir oğlu oldu. Bu çocuk annesinden ilk sütü emdikten sonra konuştu ve çiğ et ,çorba ve şarap istedi.Kırk gün sonra büyüdü ve yürüdü. Ayakları öküz ayağı , beli kurt beli, omuzları samur omzu, göğsü ayı göğsü gibiydi. Vücudu baştan aşağı tüylüydü. At sürüleri güder ve avlanırdı. Oğuz'un yaşadığı yerde çok büyük bir orman vardı. Bu ormanda çok büyük ve güçlü bir gergedan yaşıyordu. Bir canavar gibi olan bu gergedan at sürülerini ve insanları yiyordu. Oğuz cesur bir adamdı. Günlerden bir gün bu gergadanı avlamağa karar verdi. Kargı, yay, ok, kılıç ve kalkanını aldı ve ormana gitti. Bir geyik avladı ve onu söğüt dalı ile ağaca bağladı ve gitti. Tan ağarırken geldiğinde gergedanın geyiği almış olduğunu gördü. Daha sonra Oğuz, avladığı bir ayıyı altın kuşağı ile ağaca bağladı ve gitti. Tan ağarırken geldiğinde gergedanın ayıyı da aldığını gördü. Bu sefer kendisi ağacın altında bekledi. Gergedan geldi ve başı ile Oğuz'un kalkanına vurdu. Oğuz kargı ile gergedanı öldürdü. Kılıcı ile başını kesti. Gergedanın barsaklarını yiyen ala doğanı da oku ile öldürdü ve başını kesti. Günlerden bir gün Oğuz Kağan Tanrıya yalvarırken karanlık bastı. Gökten bir gök ışık indi. Güneşden ve aydan daha parlaktı. Bu ışığın içinde alnında kutup yıldızı gibi parlak bir ben bulunan çok güzel bir kız duruyordu. Bu kız gülünce gök tanrı da gülüyor, kız ağlayınca gök tanrı da ağlıyordu.Oğuz bu kızı sevdi ve bu kızla evlendi. Günler ve gecelerden sonra bu kız üç oğlan çocuk doğurdu. Çocuklara Gün, Ay ve Yıldız isimlerini verdiler. Oğuz ormanda ava çıktığı günlerden birinde göl ortasında bir ağaç gördü. Ağacın kovuğunda gözü gökten daha gök, saçı ırmak gibi dalgalı, inci gibi dişli bir kız oturuyordu. Yeryüzü halkı bu kızın güzelliğini görse dayanamaz ölüyoruz derlerdi. Oğuz bu kızı sevdi ve onunla evlendi. Günlerden gecelerden sonra Oğuz'un bu kızdan da üç oğlu oldu. Bu çocuklara Gök, Dağ ve Deniz isimlerini koydular.

Oğuz Kağan büyük bir toy(şenlik) verdi. Kırk masa ve kırk sıra yaptırdı.Çeşit çeşit yemekler,şaraplar, tatlılar, kımızlar yediler ve içtiler.Toydan sonra Beylere ve halka Oğuz Kağan şunları söyledi:

Ben sizlere kağan oldum
Alalım yay ile kalkan
Nişan olsun bize buyan
Bozkurt olsun bize uran
Av yerinde yürüsün kulan
Dana deniz, daha müren
Güneş bayrak gök kurıkan

برای اطلاع بیشتر از افسانه اوغوزخاقان به لینک زیر بروید:

http://www.efrasyap.org/Icerik/IcerikDetay.aspx?IcerikID=113

4.داستان های گؤک تورک ها Göktürk Destanları

Köktürklerle ilgili tesbit edilen destanın iki farklı rivayeti bulunmaktadır. Çin kaynaklarında tesbit edilen varyant "Bozkurt", Ebü'l-Gâzi Bahadır Han tarafından tesbit edilen varyant şecere-i Türk'te ise "Ergenekon" adıyla verilmiştir.

a.افسانه بذ قورد (گرگ خاکستری) Bozkurt Destanı

لینک:
http://www.efrasyap.org/Icerik/IcerikDetay.aspx?IcerikID=115

b.افسانه ار گنه قون Ergenekon Destanı

ارگنه قون  داستانينا گؤره تورکلر قونشولاري طرفيندن مغلوب ائديلديکدن سونرا هاميسي اؤلدورولور، يالنيز خاقانلاري نين قييان و نوکوز(Qıyan və Nüküz) آدلي ايکي اوغلو قادينلاري ايله بيرليکده ساغ قاليرلار. اونلار داغلار آراسيندا بير سيغيناجاق تاپيرلار و 400 ايلدن سونرا سايلاري چوخالديغي اوچون آرتيق اورايا سيغيشميرلار و بونا گؤره ده هر طرفي قاياليق اولان داغدان چيخماق اوچون چاره آختاريرلار.

Moğol ilinde Oğuz Han soyundan il Han'ın hükümdarlığı sırasında Tatarların hükümdarı Sevinç Han Moğol ülkesine savaş açtı. ilhan'ın idaresindeki orduyu Kırgızlar ve diğer boylardan da yardım alarak yendi. ilhanın ülkesindeki herkesi öldürdüler. Yalnız il Han'ınn küçük oğlu Kıyan ve eşi ile yeğeni Nüküz ile eşi kaçıp kurtulmayı başardılar.Düşmanın, onları bulamayacağı bir yere gitmeğe karar verdiler. Yabanî koyunların yürüdüğü bir yolu izleyerek yüksek bir dağıda dar bir geçite vardılar. Bu geçitten geçerek içinde akar sular,pınarlar, çeşitli bitkiler, çayırlar, meyva ağaçları, çeşitli avların bulunduğu bir yere gelince Tanrıya şükrettiler ve burada kalmağa karar verdiler. Dağın doruğu olan bu yere dağ kemeri anlamında "Ergene" kelimesiyle "dik" anlamındaki "Kon" kelimesini birleştirerek "Ergenekon" adını verdiler. Kıyan ve Nüküz'ün oğulları çoğaldı. Dört yüz yıl sonra kendileri ve sürüleri o kadar çoğaldılarki Ergenekon'a sığamadılar.Atalarının buraya geldiği geçitin yeri unutulmuştu.Ergenekon'un çevresindeki dağlarda geçit aradılar. Bir demirci, dağın demir kısmı eritirlerse yol açılabileceğini söyledi. Demirin bulunduğu yere bir sıra odun, bir sıra kömür dizdiler ve ateşi yaktılar. Yetmiş yere koydukları yetmiş körükle hep birden körüklediler.Demir eridi, yüklü bir deve geçecek kadar yer açıldı.ilhan'ın soyundan gelen Türkler yeniden güçlenmiş olarak eski yurtlarına döndüler, atalarının intikamını aldılar. Egenekondan çıktıkları gün olan 21 martta her yıl bayram yaptılar. Bu bayramda bir demir parçasını kızdırırlar, demir kıpkırmızı olunca önce Hakan daha sonra beyler demiri örsün üstüne koyarak döğerler. Bugün hem yeniden özgür hem de bahar bayramı olarak hala kutlanmaktadır.

برای اطلاع بیشتر از افسانه ارگنه قون به لینک زیر بروید:

http://www.efrasyap.org/Icerik/IcerikDetay.aspx?IcerikID=116

6.داستان های اویغور ها Uygur Destanları

Uygurlara âit Türeyiş ve Göç isimli iki destan parçası tesbit edilmiştir.Türeyiş parçası Çin kaynaklarından Göç ise hem Çin hem iran kaynaklarında bulunmaktadır.

a.داستان توره یش(آفرینش)  Türeyiş Destanı

Eski Hun beylerinden birinin çok güzel iki kızı vardı. Bu bey kızları ile ancak Tanrıların evlenebileceğini düşünüyordu. Bu sebeble ülkesinin kuzey tarafında yüksek bir kule yaptırarak iki güzel kızını Tanrılarla evlenmek üzere buraya yerleştirdi. Bir süre sonra kuleye gelen bir kurdun Tanrı olduğu düşüncesiyle kızlar bu kurtla evlendiler. Bu evlenmeden doğan Dokuz Oğuzların sesi kurt sesine benzerdi.

لینک:
http://www.efrasyap.org/Icerik/IcerikDetay.aspx?IcerikID=124


b.داستان کابولو Mani Dininin Kabulü Destanı

c.داستان گؤچ Göç Destanı

Uygurların yurdunda "Hulin" isimli bir dağ vardı. Bu dağdan Tuğla ve Selenge isimli iki ırmak çıkardı. Bir gece oradaki bir ağacın üzerine gökten ilâhi bir ışık indi. iki ırmak arasında yaşayan halk bunu dikkkatle izlediler. Ağacın gövdesinde şişkinlik oluştu, ilâhi ışık dokuz ay on gün şişkinlik üzerinde durdu. Ağacın gövdesi yarıldı ve içinden beş çocuk göründü. Bu ülkenin halkı bu çocukları büyüttü. En küçükleri olan Buğu Han büyüyünce hükümdar oldu. Ülke zengin halk mutlu oldu. Çok zaman geçti. Yuluğ Tiğin isimli bir prens hükümdar oldu. Çinlilerle çok savaştı. Bu savaşlara son vermek için Oğlu Galı Tigini bir Çin prensesi ile evlendirmeğe karar verdi. Çinliler , prensese karşılık hükümdardan Tanrı dağının eteğindeki Kutlu Dağ adını taşıyan kayayı istediler. Gali Tigin kayayı verdi. Çinliler kayayı götürmek için kayanın etrafında ateş yaktılar, kaya kızınca üzerine sirke döktüler. Ufak parçalara ayrılan kayayı arabalara koyarak Çin'e taşıdılar. Memleketteki bütün kuşlar, hayvanlar kendi dilleriyle bu kayanın gidişine ağladılar. Bundan yedi gün sonra da Gali Tigin öldü. Kıtlık ve kuraklık oldu . Yurtlarını bırakarak göç etmek zorunda kaldılar.

لینک:
http://www.efrasyap.org/Icerik/IcerikDetay.aspx?IcerikID=125

7.داستان محتشم دده قورقود (از افسانه های آذربایجان) Dede Korkut destani

کتاب دده قورقود که از شاهکارهای ادبی-فولکوریک جهانی است،از یک مقدمه و 12 داستان تشکیل شده است.داستانها به نثر و نظم نوشته شده است و در خلال آنها انواع مختلف آثار ادبی شفاهی مانند بایاتی،نغمه،ضرب المثل و حتی مرثیه دیده میشود.
در این داستانها جسارت و مردانگی و قهرمانیها و عادات و معیشت و عقاید ترکان آذربایجان شرح داده شده و وطن خواهی و مهمان دوستی و محبت مادر و فرزند و حرمت زنان و خصلتهای انسانی ستوده شده است.داستانها از قسمتهای منثور و منظوم تشکیل شده و نثر داستانها ساده و به زبان مردم است
كتاب‌ «دده‌ قورقود» از آثار كلاسيك‌ جهان‌ به‌ شمار مي‌رود.  با اينكه‌ حماسة‌ ملي‌ تركان‌ محسوب‌ مي‌شود، تنها به‌ تُركان‌ تعلق‌ ندارد، بلكه‌متعلق‌ به‌ همة‌ جهانيان‌ است‌.

لینک کلی:
http://www.turkceciler.com/Dersnotlari/edebiyat_tarihi.html

منبع:دوموک